İş davalarında arabulucuya gitmeden dava açılabilir mi sorusu, hem işçiler hem de işverenler açısından 2026 yılı iş uyuşmazlıklarının en kritik konularından biridir. 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu ile birlikte birçok iş uyuşmazlığında zorunlu arabuluculuk sistemine geçilmiş ve dava açmadan önce arabuluculuk başvurusu yapılması bir dava şartı haline getirilmiştir. Ancak tüm uyuşmazlıkların bu kapsama girmediği, bazı davaların arabulucuya gitmeden doğrudan iş mahkemesinde açılabildiği unutulmamalıdır. Bu rehberde hangi iş davalarında arabuluculuk zorunlu, hangilerinde değil sorusuna güncel mevzuat çerçevesinde yanıt verilmektedir.
Arabuluculuk Nedir ve İş Uyuşmazlıklarında Neden Zorunlu Hale Getirilmiştir?
Arabuluculuk, tarafların uyuşmazlığı mahkemeye gitmeden çözmesini amaçlayan, güvenli ve daha hızlı bir alternatif çözüm yöntemidir. İş uyuşmazlıklarında arabuluculuğun zorunlu hale getirilmesinin temel amacı mahkemelerin iş yükünü azaltmak ve tarafların daha kısa sürede sonuç almasını sağlamaktır. Bu süreç gizlidir, taraflar eşit haklara sahiptir ve görüşmeler arabulucu tarafından yönetilir. Arabuluculuk anlaşmalarının ilam niteliği taşıması ise uygulamanın en önemli avantajlarından biridir.
2. İş Davalarında İhtiyari Arabuluculuk
Taraflar, kanunda belirtilen zorunlu arabuluculuk kapsamına girmeyen uyuşmazlıklarının çözümüne ilişkin, ihtiyari olarak arabulucuya başvurabilirler. İş hukuku kapsamında zorunlu arabuluculuk kapsamına girmeyen başlıca davalar şunlardır:
- İş Kazasından Doğan Maddi Tazminat Davaları,
- İş Kazasından Doğan Manevi Tazminat Davaları,
- İş Kazasından Doğan Maluliyet ve İş Göremezlik Oranının Tespiti Davaları,
- İş Kazasından Doğan Maluliyet Oranına İtiraz Davaları,
- İş Kazası Nedeniyle İşverene ve Sair Kusurlu Kişilere Açılan Rücu Davaları,
- Meslek Hastalığından Doğan Maddi Tazminat Davaları,
- Meslek Hastalığından Doğan Manevi Tazminat Davaları,
- Meslek Hastalığından Doğan Maluliyet ve İş Göremezlik Oranının Tespiti Davaları
Bu uyuşmazlıklarda taraflar, İş Mahkemeleri’nde dava açabilecekleri gibi dilerlerse arabuluculuk müessesesine de başvurup, uyuşmazlığı daha hızlı ve etkin bir şekilde çözüme kavuşturabilirler.
Zorunlu Arabuluculuk Kapsamına Giren İş Davaları
7036 sayılı Kanuna göre işçi ve işveren arasındaki birçok uyuşmazlık, dava açılmadan önce arabulucuya başvurmayı zorunlu kılar. Ücret alacağı, fazla mesai, kıdem-ihbar tazminatları, yıllık izin ücretleri, iş sözleşmesinden doğan diğer parasal talepler bu kapsamda yer alır. Bu tür davalarda arabulucuya gitmeden dava açılması halinde mahkeme davayı usulden reddeder. Bu nedenle arabuluculuk dava şartı olarak kabul edilmiştir.
1. İş Hukukundan Kaynaklı Davalarda Dava Şartı Olarak Arabuluculuk
7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’na göre, bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan işçi veya işveren alacağı ve tazminatı ile işe iade talepli davalarda arabulucuya başvuru dava şartıdır. Kanunun 3. maddesine göre, arabulucuya başvurulmadan dava açılamaz ve doğrudan açılan davalar usulden reddedilir.
Uygulamada zorunlu arabuluculuk kapsamına giren iş hukuku davaları arasında en sık karşılaşılanlar şunlardır:
- İşe İade Davaları
- Boşta Geçen Süre tazminatından doğan davalar
- İşe başlatmama tazminatından doğan davalar
- Kıdem Tazminatı alacağından doğan davalar
- İhbar tazminatından doğan davalar
- Bakiye süre alacağından doğan davalar
- Eşit davranmama tazminatından doğan davalar
- Sendikal tazminattan doğan davalar
- Ücret alacağından doğan davalar
- Fazla Mesai ücreti talepli davalar
- Yıllık İzin ücreti talepli davalar
- Yol ve yemek ücreti alacağından doğan davalar
- Ulusal bayram ve genel tatil (UBGT) ücreti alacakları
- Prim ve ikramiye alacaklarına ilişkin davalar
Bu davalar bakımından arabuluculuğa başvurulmadan açılan davalar, dava şartı yokluğu sebebiyle 6100 sayılı HMK’nın 115. maddesi gereğince usulden reddedilir.
1.1. İşe İade Davalarında Zorunlu Arabuluculuk
İş sözleşmesi feshedilen işçi, fesih bildiriminde sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli olmadığı iddiası ile fesih bildiriminden itibaren bir ay içinde işe iade talebiyle arabulucuya başvurmak zorundadır. Arabulucu huzurunda anlaşılmaması halinde, son tutanağın düzenlendiği tarihten itibaren iki hafta içinde iş mahkemesinde dava açılabilir.
Arabulucuya başvurulmaksızın doğrudan dava açılması sebebiyle davanın Hukuk Muhakemeleri Kanununun 115 inci maddesi uyarınca usulden reddine karar verilir, kesinleşen kararın tebliğinden itibaren iki hafta içinde arabulucuya başvurulabilir.
Arabuluculuk görüşmeleri esnasında işveren işçinin işe iadesini kabul etmişse,- İşe başlatma tarihi,
- Çalıştırılmayan sürenin ücreti (4 aya kadar ücret) ve diğer hakların parasal miktarı görüşme sırasında belirlenir ve tutanağa eklenir.
- İşçinin işe başlatılmaması durumunda tazminatın (4–8 aylık ücret tutarı) parasal miktarının görüşme sırasında belirlenip arabuluculuk tutanağına eklenmesi sağlanır.
Aksi takdirde anlaşma sağlanmamış sayılır ve son tutanak buna göre düzenlenir.
İşçi belirlenen tarihte işe başlamazsa anlaşma geçerliliğini yitirir ve işverenin feshi geçerli sayılarak bunun sonuçlarından sorumlu olur.
İşveren tarafında asıl işveren – alt işveren ilişkisi bulunuyorsa işe iade talebiyle arabulucuya başvurulduğu zaman anlaşmanın gerçekleşebilmesi için asıl işveren ve alt işverenin arabuluculuk görüşmelerine birlikte katılması ve iradelerinin birbirine uygun olması gerekmektedir. Yalnızca asıl işveren veya alt işverenin imzalı tutanağa icra edilebilirliği mümkün olmayacaktır.
İş Davalarında Arabulucuya Gitmeden Dava Açılabilir mi?
İş davalarında arabulucuya gitmeden dava açılabilir mi sorusunun yanıtı, uyuşmazlığın türüne göre değişmektedir. İş kazası tazminatları, meslek hastalığı davaları, tespit davaları, hizmet tespiti davaları ve SGK’ya karşı açılan davalar zorunlu arabuluculuk kapsamında değildir. Bu davalarda taraflar arabulucuya gitmeden doğrudan iş mahkemesine başvurabilir. Ancak iş sözleşmesinden doğan parasal talepler gibi dava şartı arabuluculuk gerektiren uyuşmazlıklarda önce arabulucuya başvuru yapılması zorunludur.
Arabuluculuğun Zorunlu Olmadığı Davalar
Arabuluculuğun zorunlu olmadığı iş davaları mevzuatta açık şekilde belirlenmiştir. İş kazası tazminat davaları, işçinin ölümü nedeniyle açılan destekten yoksun kalma davaları, işverenin işçiyi SGK’ya bildirmemesine ilişkin hizmet tespiti davaları bu kapsamda değerlendirilir. Ayrıca işe iade davası da bir dönem zorunlu arabuluculuk kapsamındayken hâlen zorunlu başvuru alanındadır ancak tespit mahiyetindeki bazı davalar kapsam dışındadır. Uyuşmazlığın hukuki niteliği bu ayrımı belirleyen en önemli unsurdur.
Arabuluculuk Başvurusu Nasıl Yapılır?
Arabuluculuk başvurusu, işçinin veya işverenin yerleşim yerindeki ya da işin yapıldığı yerdeki adliyede bulunan arabuluculuk bürolarına yapılır. Başvuru ücretsizdir ve UYAP üzerinden elektronik olarak da gerçekleştirilebilir. Arabulucu, taraflarla iletişime geçerek görüşmeleri başlatır ve en fazla üç hafta içinde süreç sonuçlandırılır. Bu süre zorunlu hâllerde bir hafta daha uzatılabilir.
Arabuluculuk Sürecinde Anlaşma Sağlanamazsa Ne Olur?
Taraflar arabuluculuk aşamasında anlaşamazsa süreç “son tutanak” ile sonlandırılır. Bu tutanak dava açmak için zorunlu belge niteliğindedir ve mahkemeye sunulması gerekir. Son tutanak olmadan açılan zorunlu arabuluculuk kapsamındaki davalar usulden reddedilir. Bu nedenle tutanağın doğru düzenlenmesi ve saklanması büyük önem taşır.
Anlaşma Sağlanan Arabuluculuk Tutanaklarının Hukuki Niteliği
Arabuluculuk sonucunda taraflar anlaşırsa düzenlenen anlaşma belgesi mahkeme kararı hükmündedir. Bu belge ilam niteliğinde olduğundan icra edilebilir ve ek bir dava açmaya gerek kalmaz. Anlaşmanın kapsamı tarafların özgür iradesiyle belirlenir. Bu işlem daha hızlı, ekonomik ve kalıcı bir çözüm sağlar.
İşçi ve İşveren Açısından Arabuluculuk Sürecinin Avantajları
Arabuluculuk, hem işçi hem işveren için daha kısa sürede sonuç alınmasına yardımcı olur. Yargılama masraflarının düşmesi, sürecin gizli yürütülmesi ve ilişkilerin daha az yıpranması önemli avantajlardır. Ayrıca taraflar gerekirse yaratıcı çözümler geliştirebilir ve mahkeme dışı uyumlu bir sonuca ulaşabilir. Bu yönüyle arabuluculuk, uyuşmazlıklarda etkin bir çözüm aracıdır.
Sık Sorulan Sorular -İş Davalarında Arabulucuya Gitmeden Dava Açılabilir mi?
İş uyuşmazlıklarında arabuluculuk süreci, dava açmadan önce yerine getirilmesi gereken önemli bir dava şartıdır. Bu nedenle kullanıcıların en çok merak ettiği konular; arabuluculuğun zorunlu olup olmadığı, hangi davaların kapsam dışında kaldığı, ücretlendirme, süre ve başvuru yöntemleridir. Aşağıdaki Sık Sorulan Sorular bölümü, Google’da en çok aranan sorular temel alınarak hazırlanmış olup arabuluculuk sürecine dair tüm kritik noktaları net ve anlaşılır şekilde açıklamaktadır.
Arabulucu olmadan dava açılabilir mi?
Arabulucu olmadan dava açılıp açılamayacağı, uyuşmazlığın türüne göre değişir. İşçilik alacakları gibi zorunlu arabuluculuk kapsamındaki davalarda arabulucuya başvurmadan dava açılamaz. Mahkeme bu tür davaları usulden reddeder. Ancak iş kazası ve hizmet tespiti gibi davalarda doğrudan dava açmak mümkündür.
İş mahkemelerinde arabuluculuk zorunlu mu?
İş mahkemelerinde arabuluculuk birçok uyuşmazlık için zorunlu dava şartıdır. İş sözleşmesinden kaynaklanan kıdem, ihbar, fazla mesai, ücret ve izin alacakları bu kapsama girer. Bu davalarda arabulucuya başvurulması dava açmadan önce yapılması gereken zorunlu bir işlemdir. Aksi hâlde dava reddedilir.
İşçi işveren arabuluculuk ücretini kim öder?
Arabuluculuk ücretinin kim tarafından ödeneceği, anlaşma sağlanıp sağlanmamasına göre değişir. Anlaşma sağlanırsa ücret taraflarca eşit şekilde paylaşılır. Anlaşma olmazsa ilk iki saatlik ücret devlet tarafından karşılanır. Taraflara ek bir mali yük çıkmaz.
Arabuluculuk ücreti kaç TL?
Arabuluculuk ücreti her yıl yayımlanan tarifeye göre belirlenir ve dava değerine göre değişiklik gösterir. İlk iki saatlik görüşme ücretsizdir. Anlaşma sağlanırsa tarife uyarınca ücret doğar. Bu nedenle kesin bir rakam uyuşmazlığın türüne göre hesaplanır.
Arabulucuda anlaşma olursa ücret ödenir mi?
Evet, arabulucuda anlaşma olursa ücret ödenir. Bu ücret taraflar arasında eşit olarak paylaştırılır. Anlaşma, ilam niteliğinde olduğundan kolayca icra edilebilir hüküm doğurur. Bu da ödenen ücretin karşılığında daha hızlı çözüm sağlar.
İşçi alacağı arabuluculuk kaç günde dava?
İşçi alacağı için arabuluculuk süreci genellikle 3 hafta içinde tamamlanır ve zorunlu hâllerde 1 hafta uzatılabilir. Süre sonunda anlaşma olmazsa son tutanak düzenlenir. İşçi bu tutanakla birlikte dava açma hakkına sahip olur. Tutanak olmazsa dava açılamaz.
Avukatsız arabulucuya gidilir mi?
Evet, taraflar avukatsız arabulucuya gidebilir. Ancak hukuki süreçlerin doğru yürütülebilmesi açısından avukat desteği önemlidir. Yanlış beyanlar veya eksik kabul edilen maddeler sonradan sorun yaratabilir. Bu nedenle hukuki temsil önerilir.
Arabulucudan sonra kaç gün içinde dava açılmalı?
Arabulucudan sonra kaç gün içinde dava açılması gerektiği, dava şartı arabuluculuk sürecinin sonucuna bağlıdır. Anlaşma olmazsa alınan son tutanakla birlikte hemen dava açılabilir. Mevzuatta belirli bir gün sınırlaması yoktur ancak hak kaybı yaşanmaması için gecikmeden dava açılması önerilir. Tutanak dava için zorunlu belgedir.
Tazminat almak için arabulucu şart mı?
Tazminat alabilmek için arabulucu şart olup olmadığı tazminatın türüne göre değişir. İşçilik alacakları ve iş sözleşmesinden doğan tazminatlarda arabuluculuk zorunludur. İş kazası tazminatında ise arabulucu şart değildir ve dava doğrudan açılabilir. Uyuşmazlığın niteliği bu ayrımı belirler.
Kimler sınavsız arabulucu olabilir?
Sınavsız arabulucu olabilmek için Adalet Bakanlığı listesinde yer almak yeterli değildir; güncel mevzuat sınav zorunluluğu getirmiştir. Arabulucu olmak isteyenlerin hukuk fakültesi mezunu olması ve arabuluculuk eğitimini tamamlaması gerekir. Ardından Bakanlık tarafından yapılan sınava girilir. Sınavsız arabulucu olma imkânı artık bulunmamaktadır.
Arabuluculukta avukat ücretini kim öder?
Arabuluculukta avukat ücretini ödeyen taraf, vekille temsil edilen kişidir. Taraflar anlaşırsa bu ücret paylaşılabilir. Ancak genel kural olarak herkes kendi avukatının ücretini karşılar. Bu durum arabuluculuk ücretinden bağımsızdır.
Direk arabulucuya başvurabilir mi?
Direk arabulucuya başvuru yapılabilir ve bu süreç oldukça basittir. Başvurular adliyedeki arabuluculuk bürosuna ya da UYAP üzerinden yapılır. Başvuru ücretsiz olduğu için erişilebilirlik yüksektir. Arabulucu görevlendirmesi sistem tarafından yapılır.
Tüketici uyuşmazlıklarında arabuluculuk ücretini kim öder?
Tüketici uyuşmazlıklarında arabuluculuk ücretini kimin ödeyeceği, anlaşma olup olmamasına göre belirlenir. Anlaşma sağlanırsa taraflar ücreti eşit şekilde paylaşır. Anlaşma olmazsa ilk iki saatlik görüşme ücretsizdir ve ücret devletçe karşılanır. Bu uygulama tüketicinin korunmasını amaçlar.
Arabulucunun parasını kim öder?
Arabulucunun parasını anlaşma sağlanması durumunda taraflar karşılar. Anlaşma olmazsa ilk iki saatlik ücret yine devlet tarafından karşılanır. Ek süre gerekirse tarafların ödeme yapması gerekebilir. Ücret düzenlemeleri tarife ile belirlenmiştir.
İşçi işveren arabuluculuk nasıl yapılır?
İşçi işveren arabuluculuk süreci, başvurunun yapılmasıyla başlar ve arabulucu taraflarla iletişime geçer. Görüşmeler tarafsız bir ortamda yürütülür ve her iki tarafın da eşit söz hakkı vardır. Arabulucu çözüm önerileri sunabilir ancak karar aşamasında taraflara baskı yapamaz. Süreç en fazla 4 hafta içinde tamamlanır.
Arabulucu ile ödenen tazminat gider yazılır mı?
Arabulucu ile ödenen tazminatın gider yazılıp yazılamayacağı vergi mevzuatına göre değerlendirilir. İşletme tarafından ödenen ve işle ilgili olan tazminatlar gider olarak gösterilebilir. Ancak her ödeme bu kapsamda değildir, niteliği önemlidir. Gerekli durumlarda mali müşavir görüşü alınmalıdır.